“‘Niggers are scared of revolution’. Ja, natuurlijk zijn we bang…”

The Last Poets zijn volgens velen de mannen die de bel op het plein van de old skool lieten rinkelen. Christine Otten schreef in 2004 de roman De Laatste Dichters; Amsterdams productiehuis MC legde de afgelopen weken de laatste hand aan de theaterbewerking van het boek over het New Yorkse dichterscollectief. Gery Mendes a.ka. GMB, Unorthadox, Linar Ogenia, regisseur Marjorie Boston en DJ Lovesupreme vertellen over de dichters en de totstandkoming van het stuk dat donderdag 27 mei in première gaat.

De groep werd op 19 mei 1968, de verjaardag van de drie jaar daarvoor vermoorde Malcolm X, in het New Yorkse Marcus Garvey Park gevormd dichters David Nelson, Gylan Kain, en Abiodun Oyewole. In de loop van de jaren veranderde de samenstelling van de groep; dichters Umar bin Hassan, Jalal Nurridin, Felipe Luciano, Sulaiman El Hadj en percussionisten Nilija en Babatunde maakten, zij het op verschillende momenten, deel uit van het veelal gerespecteerde gezelschap.

In het stuk wordt van drie van de zeven dichters het verhaal uitgelicht. Bij de overweging welke karakters aan bod zouden komen sprong één aspect er het meest uit. “Drama, puur drama. Ook uitgaande van het boek zat bij deze personen de dramatiek,” vertelt Marjorie Boston, MC’s artistiek leider die samen met Maarten van Hinte de regie van De Laatste Dichters op zich neemt. Vanuit dit oogpunt ligt het accent van de voorstelling op de verhalen van Gylan Kain, Umar Bin Hassan en Felipe Luciano, respectievelijk gespeeld door Unorthadox, Linar Ogenia en Gery Mendes. “We zochten bewust naar MC’s en poets die bewust zijn van de taal, de woorden, de boodschap en de melodie van hun rhymes en die de personages goed konden dragen. Wij doen nooit aan audities; we volgen de spelers, artiesten en makers een aantal jaar waardoor onze zoektocht vaak langer duurt dan normaal. We hebben dan ook bewust gekozen voor Linar, Gery en Dox; het zijn alledrie sterke acteurs en virtuozen op het gebied van poetry!” glimt de grande dame trots.

Los van het grote plaatje zijn de drie heren zelf verhalen op zich. “Umar bin Hassan,” vertelt ze over de dichter die zich in ’69 aansloot bij het gezelschap, “kon als kind niet goed praten en hij heeft een lange tijd überhaupt niet gesproken; door poetry heeft hij zijn stem gevonden. Nu is het iemand die op zijn manier de kracht van taal overdraagt.” Voor Linar is dit herkenbaar. “Soms heb ik ook moeite met spreken; dit uit zich in stotteren of het praten met veel geluiden in plaats van met woorden. Ik schrijf al een tijd gedichten maar mezelf verbaal uitdrukken is heel lang echt een ding voor me geweest.” Ook andere delen van z’n privé-leven, zoals Bin Hassan’s relaties met vrouwen, zijn voor de jonge artiest herkenbaar. “In het boek wordt dit uitgelegd als seksverslaving maar het gaat er eigenlijk om dat hij er moeite mee heeft om liefde te ontvangen. Hij kan het geven maar het zelf tot je kunnen nemen is weer ander ding. Dat,” legt hij glimlachend maar voorzichtig zijn woorden wegend uit, “is herkenbaar.”

Gery Mendes a.k.a. GMB neemt de rol van activist en dichter Felipe Luciano voor zijn rekening. “Felipe is één van de belezen mannen onder hen: hij hield van boeken. Zijn afkomst is ook heel sterk terug te horen in het werk van de Poets,” vertelt Marjorie over de dichter die tevens de medeoprichter van het Puertoricaanse nationalistische collectief Young Lords is. “Ik vind het prachtig dat ik hem mag spelen. Ik denk dat er veel overeenkomsten tussen ons zijn: hij is een Afro-Latino en Cabo’s zou je Afrikaanse Latino’s kunnen noemen. Onze energieën komen ook sterk overeen: als ik naar optredens van hem kijk en zie hoe hij op het podium staat dan herken ik mezelf daar echt in,” vertelt Mendes die qua grandeur zelfs tijdens de repetities niet onderdoet voor Luciano.

De rol van de charismatische taalmeester Gylan Kain is voor Unorthadox. “Kain heeft samen met David Nelson en Abiodun Oyewole de groep opgericht. Van die drie is Gylan Kain het kortst bij de groep gebleven. Hij was niet tevreden met hoe de groep zich vanaf het moment dat de commerciële wereld ze ontdekte, ontwikkelde,” vertelt Boston over de man die in 1970 de groep verliet en al jaren in Amsterdam woont. “Hij heeft gevochten ze terug te brengen naar daar waar het hen in eerste instantie om ging maar,” vervolgt ze, “dit is hem niet gelukt. Hij kiest ervoor om zich van de Poets te distantiëren en sindsdien heeft hij geen contact meer met ze gezocht.” Dox identificeert zichzelf met de man die via via vernam dat er aan het stuk gewerkt werd. “Ik heb zelf ook een beetje een vaag verhaal wat betreft mijn eigen werk. Het gaat dan om het vaak in dubio zitten en het omgaan met tegenstrijdigheden. In mijn geval is er vanuit verschillende kanten aan me hebben getrokken en zijn er een aantal heftige ontwikkelingen gebeurd waardoor ik nog steeds niet met een debuutalbum ben gekomen terwijl ik hier wel jarenlang muzikaal gezien klaar voor ben. Het gaat om de keuzes die ik heb gemaakt, om hoe ik principieel tegenover zaken stond en,” licht hij een tipje van de sluier, “hoe ik terugkeek op hoe ik me in een aantal van mijn tracks uitte. Ook heb ik, net als Kain een bepaalde zogenaamde straatachtergrond en heb ik een tijd lang bepaalde ontwikkelingen binnen the game niet getrokken. Ik denk dat mijn energie om deze rol gevraagd heeft; hij is de Poet die ik het liefst wilde spelen,” vertelt de innemende MC.

Dat de heren De Laatste Dichters nog niet helemaal gelezen hebben, mag de inspiratie niet drukken: het werk van de Poets spreekt immers boekdelen. “Hun gedichten,” deelt GMB, “hebben me getriggerd om meer zonder de beat te schrijven. Als MC’s doen we dat veel en die vierkwartsmaat belemmert je soms. Ik weet nu weer hoe belangrijk het is om veel met schrijven bezig te zijn en te blijven.” “Vanaf dat ik met dit stuk bezig ben heb ik wel sinds tijden weer elke dag iets geschreven; een belangrijk deel van deze stukken gaat over thema’s zoals die in de voorstelling naar voren komen,” zegt Linar.

In het boek is ook aandacht voor de leefomgeving van de dichters; in de theaterbewerking nemen hun vrouwen en kinderen een belangrijke plek in. “We hebben er heel bewust voor gekozen om twee van de drie actrices een oudere generatie te laten spelen. De actrices Paulette Smit en Jenny Mijnhijmer,” legt Marjorie uit, “spelen de vrouwen in hun leven maar staan ook voor een bepaalde wijsheid. Shertise Solano speelt de nieuwe generatie, de kinderen van de dichters en het effect wat het leven van de mannen op hun nageslacht heeft. Deze combinatie van leeftijden en disciplines maakt het een magische club mensen.”

Een andere rol die even subtiel als bepalend is, is weggelegd voor DJ Lovesupreme. De man achter de Laatste Dichter-mixtape die geweldig genoeg is om menig andere goodie bag te laten kreukelen van gêne staat ook tijdens de voorstelling op het podium. “Met de muziek die ik draai geef ik een kleur aan de verschillende scènes; de verschillende platen zorgen voor een ritmische rode draad door het verhaal. Het theaterstuk bestrijkt een bijzondere periode en hiermee,” vertelt hij terwijl hij wijst op een deel van zijn enorme platencollectie, “probeer ik een duidelijker beeld te geven van hoe dat was in die tijd. Tijdens een scène waarin één van de dichters in zijn auto naar de radio luistert, wil ik wil iets draaien wat in die tijd ook echt op de zenders te horen was. Muziek geldt als belangrijke geschiedenisleraar.”

Deze lessen zijn de MC’s niet voorbij gegaan. “Lovesupreme heeft me veel weten te vertellen over Kain; zij kennen elkaar ook persoonlijk.” herinnert Unorthadox zich. “Hij heeft me nummers laten horen die me kennis hebben laten maken met meerdere dichters uit die tijd en daarvoor,” vult Linar hem aan. Bij Ogenia heeft Hiphop een belangrijke rol gespeeld bij het ontdekken van The Last Poets. “In Mindsex van Dead Prez hoorde ik ‘Niggers are scared of revolution’. Ze hebben qua het aan durven kaarten van iets wat van maatschappelijk belang is een grote invloed op Hiphop gehad,” vertelt hij. “Mijn connectie,” denkt Lovesupreme terug, “ontstond via samples die ik hoorde in nummers van bijvoorbeeld N.W.A. en A Tribe Called Quest. Er zijn best veel acts die hun werk sampleden waardoor het terecht kwam bij een nieuwe generatie. Een sample is eigenlijk een shout out naar een artiest.”

De heren zijn er niet over uit in hoeverre The Last Poets de grondleggers van rap zijn. “Ze hebben een zaadje geplant waar rap uit is gegroeid maar als je nog weer verder terug gaat dan zie je hoe relatief het begrip ‘grondlegger’ is. Feitelijk werd de kick off gegeven door de persoon die als eerste kunst maakte met taal. Ik liep ooit een keer in een Chinese tuin en daar,” vertelt Dox, “had je een aantal bankjes in een cirkel staan. Het verhaal gaat dat je daar vroeger monniken had die in een kring zaten. Ze zetten kopjes in een waterstroompje neer en de monnik bij wie het kopje stilstond, moest een gedicht voordragen. In principe is dat ook freestylen en dat is iets van 1000 jaar geleden. Maar voor zover ik weet,” spoelt hij weer vooruit naar de Poets, “zijn zij de eerste die een dergelijke plaat hebben gemaakt. Een album waarop niet wordt gezongen maar waarbij er bij de uitspraak van de woorden gespeeld wordt met intonatie en het samenspel tussen ritme en spraak.” “Ik denk dat ze zeker gelden als grondleggers maar ik weet ook dat er naast hun nog meer grootvaders van rap zijn. Het ritmisch overbrengen van verhalen ontstond al way back in Afrika. Dat was en is daar nog steeds een traditioneel belangrijke manier van communiceren,” vult Gery hem aan.

Over de relevantie van hun boodschap vandaag de dag hoeft volgens de heren geen twijfel te bestaan. “Een groot deel van de boodschappen die zij hadden, gelden vandaag de dag nog steeds. De struggles over het in eigen beheer uitbrengen van muziek is er één die nog steeds aan de hand is maar ook de sociale issues die ze aankaarten spelen nog steeds. Neem bijvoorbeeld een nummer als ‘Niggers are scared of revolution’. Ja, natuurlijk zijn we bang voor revolutie maar we denken van niet. We praten, chillen en bespreken de verandering die morgen moet komen. Sommigen maken stappenplannen en websites maar een jaar later zitten ze nog steeds te praten over wat er moet gebeuren. Zo’n gedicht van toen geldt dus nog steeds,” aldus Mendes. “Het ligt eraan wat de onderwerpen zijn en op wat voor manier ze worden aangesneden. Zelf,” verklaart Dox, “heb ik een iets universeler gevoel waarbij het me er juist om gaat groepen naar elkaar toe te brengen. Wel heb ik, gezien de context van de tijd waarin zij leefden, heel veel respect voor de manier waarop zij besloten om iets te doen aan de situatie die ze veranderd wilden zien. Ik denk dat er altijd ruimte is en moet zijn voor kunstenaars die iets uit willen dragen. Via kunst kun je dingen aansnijden die je door middel van bijvoorbeeld politieke debatten minder goed uit kunt leggen.”

Dat The Last Poets een groep is die in het New York van de jaren ’60 ontstaan is, wil volgens de musketiers niet zeggen dat er in Nederland vandaag de dag geen ruimte is voor een dergelijk collectief. Volgens Linar kunnen we hiervoor ook binnen deze landsgrenzen terecht. “Ik vind Zwart Licht een mooi voorbeeld van een groep die de traditie van The Last Poets voortzet. Ze komen natuurlijk ook wel met het feestelijke spring- en schreeuwwerk maar aan de andere kant brengen ook nummers als ‘Sorry’ waarin Akwasi zich bij wijze van sarcasme verontschuldigt voor het feit dat hij zwart is. Voor mij is de erfenis van The Last Poets er één die gaat over zwarte mannen die hun eigen identiteit weer oppakken. Vroeger in Suriname mocht je bijvoorbeeld geen Sranan praten maar moest je Nederlands spreken waardoor je eigenlijk beroofd werd van je eigen ik. We moeten onze verhalen blijven vertellen: als je meer van jezelf weet dan weet je ook welke kant je op wilt gaan. The Last Poets,” vervolgt de energieke kunstenaar, “zijn een collectief van trotse zwarte mannen. Slavernij is niet het begin van onze geschiedenis; ik kom ook van een geslacht om trots op te zijn. Ik kan niet trots zijn op een V.O.C.-geschiedenis of op mannen die Suriname geruild hebben voor New York maar ik heb m’n eigen helden. Onder andere door in aanraking te komen met artiesten als The Last Poets zullen mensen hun geschiedenis gaan onderzoeken en wij hebben er echt wel één om trots op te zijn. Ik heb geen geschiedenis van eeuwige onderdanigheid. Nee man, fuck dat!” besluit hij.

De Laatste Dichters speelt t/m 6 juni in het MC theater op het Westergasfabriekterrein in Amsterdam. Vanaf 3 juni is het stuk onderdeel van rightaboutnow, het evenement waarbij diverse kunstenaars uit Nederland en New York door middel van onder andere live muziek, beeldende kunst en poëzie hun perspectief op The Last Poets geven. Voor de gelegenheid geven Last Poets Abiodun Oyewole, Umar Bin Hassan en Babatunde op zaterdag 5 juni een optreden.

Voor meer informatie over de voorstelling en het volledige programma surf je naar www.mconline.nl