Waar een klein land klein in is gebleven

Lang voordat Wendy van Dijk ons met haar Dushi herinnerde aan de zuigkracht van RTL4 was hij er al. Zwarte Piet, de man waardoor menig inwoner van het land van nuchterheid, voordeuren en centrale verwarming zich in de aanloop naar 5 december beroept op het principe van de magische schoorsteen. “Het is gewoon de Nederlandse variant van Bamboozled!” zegt Timothy Sabajo (Patta) resoluut. “Zwarte Piet kan echt niet meer. Het zou verboden moeten worden,” vuurt GMB. Maar de meningen over de ernst van de geschminkte knecht zijn verdeeld.

De verwijzingen naar kolonialisme en slavernij staan vaak lijnrecht tegenover de uitleg van het roet dat kennelijk zo hardnekkig is dat het een winderige bootreis van Spanje naar Nederland overleeft. Daarbij komt natuurlijk nog dat Sint Nicolaas eigenlijk uit Turkije komt en dat Zwarte Piet ergens in het Middellandse Zeegebied een Surinaamsachtig accent heeft opgepikt. Verwarring alom maar een aantal Hip Hop-ouders probeert het hun kinderen zo goed mogelijk uit te leggen. “Ik zal het mijn dochter bij brengen op een manier die in haar wereld past. Mijn 4-jarige nichtje zong laatst: ‘Sinterklaasje kom maar binnen met je knecht.’ Ik vroeg haar of ze wist wat het liedje betekende en,” herinnert Concrete a.k.a. TheBlackStarLiner zich, “dat wist ze natuurlijk niet. Ik legde uit dat wij een kleurtje hebben en dat Zwarte Piet ook een donker iemand voor moet stellen. Op een dag, wanneer alle puzzelstukjes op hun plek vallen, begrijpt ze waar het over gaat.” “Ik,” vertelt Jay (voormalig ontwerpbureau HOTEL), “zou er, zonder de puriteinse of cynische vader uit te hangen, eerlijk over zijn. M’n zoontje is twee en hoe eerlijk ik tegen hem ben zal afhangen van de leeftijd waarop hij me iets vraagt maar ik ga hem zeker geen verhalen over schoorstenen vertellen.”

De basisschool is één van de belangrijkste plekken waar kinderen samenkomen voor sing-alongs met teksten als ‘Ook al ben ik zwart als roet ik meen het wel goed’. “De scholen moeten hier echt mee stoppen. Als ik in deze tijd mijn zoontje’s juffrouw nog uit moet leggen waarom ik niet wil dat mijn kind Sinterklaas viert dan betekent dit dat ze blind of achterlijk is. Het is heel vervelend om dat vast te moeten stellen van iemand die mijn zoontje iets bij zou moeten brengen,” hekelt Timothy (Patta). Ook de kinderen van Iyahmin (Pan Afrikanz) blijven niet thuis. “Los van de problemen met de inspectie vind ik het ook geen oplossing om ze weg te houden. Ze gaan er gewoon heen en thuis krijgen ze de andere kant van het verhaal. Maar ze gaan zeker niet verkleed als Zwarte Piet. Sterker nog,” voegt hij toe, “ik moedig ze aan om aan de baard van die witte man te trekken en om die pepernoten heel hard terug te gooien. Als ze hierdoor problemen krijgen dan krijgt de school wederom met een boze vader te maken. Ik steun ze sowieso!” “Het is ook gewoon hartstikke leuk voor kids van die leeftijd en,” vertelt DJ Jane Doe, “ik wil mijn dochter niet buitensluiten: op die leeftijd zien kinderen daar het kwaad niet van in. Wel vertel ik mijn dochter wanneer ze een jaar of 5 is dat hij niet bestaat.”

“Mijn kinderen weten dat ze hun cadeau’s niet van Sinterklaas maar van mij krijgen en 5 december,” zegt Sugacane, “gaan ze absoluut niet naar school!” Ook Bamba Nazar a.k.a. DJ Threesixty weigert: “Ik leg mijn kinderen uit dat ik ze niet leer om mensen belachelijk te maken en te kwetsen. ‘Zou je het leuk vinden als we onszelf 27 december wit schminken en ons belachelijk gedragen?’ vraag ik ze; ze antwoorden dan altijd met ‘nee’. Maar op school leren ze wat anders dus 5 december houd ik ze thuis. De lerares van m’n zoontje vroeg me laatst wat ik tegen het feest heb. Ik legde haar mijn standpunt uit, ze begreep het en vroeg me hoe we het aan moesten pakken omdat ze hem niet buiten wilde sluiten. Dat snap ik: het hele schoolsysteem leeft naar die dag toe. Ik vertelde dat ik niet toesta dat hij 5 december naar school komt en dat ik niet wil dat ze hem verkleden als Zwarte Piet of de Sinterklaasliedjes laten zingen. Kids komen binnen als blanco blaadjes zonder enig vooroordeel en dit feest draagt bij aan hun beleving van verschillen. Zij, overigens een blanke lerares, was het daarmee eens. We legden het mijn zoontje uit en ook hij leek het te begrijpen.”

Tradities
De traditie van de één is de tragiek van de ander en het Sinterklaasfeest is de viering van beide. “Ik begrijp dat het heel leuk is voor de kinderen maar,” vraagt Jane Doe zich af, “waarom wordt het nog op deze manier gevierd? Ik snap niet waarom een groot deel van de Nederlandse bevolking zo roekeloos omgaat met de vraag waarom er alleen Zwarte Pieten zijn. Misschien dat er vroeger in een ander tijdperk een bepaalde logica voor was. Er zijn toen sowieso een hele hoop dingen gebeurd die we ons nu niet meer voor kunnen stellen maar het is 2009 en er mag beter nagedacht worden over hoe we verder moeten. Ik ben zelf Indonesisch opgevoed; mijn moeder woonde tot haar 18 e in een klooster in Indonesië dus zij heeft het als kind zelf ook niet mee gekregen. In mijn opvoeding speelde het dus vrijwel geen rol maar,” legt ze uit, “ik kan me goed voorstellen dat een behoorlijke achterban hier problemen mee heeft. Als er alleen maar Indonesische Pieten waren, dan zou ik me ook zo voelen. Nederland is zo multicultureel geworden dat je niet meer zo hard vast kan blijven houden aan alle oude tradities.” Jay (Hotel) vindt dat tradities afgespiegeld moet worden tegen de tijd waarin men ze viert: “Halverwege de jaren ’60 zong de Zangeres Zonder Naam ook nog ‘Hij was maar een neger’. Je moet je schamen als je dat nu nog denkt laat staan als je het nu nog zingt.”

B-girl Aruna beleeft de periode rond 5 december op een andere manier. “Het is een feest voor iedereen. Ik ben zelf niet Christelijk opgevoed en ik heb niet zoveel met het kerstfeest. Als kind,” herinnert zij zich, “zei de kerstman me ook veel minder dan de Sint. Bovendien heeft het Sinterklaasfeest geen religieuze achtergrond wat het toegankelijker maakt voor mensen met verschillende geloofsovertuigingen. Nederland heeft sowieso weinig tradities of culturele vieringen dus is Sinterklaas iets wat we juist moeten omarmen. Door de jaren heen krijg je verschillende variaties van die traditie en dan wijk je af van waar het eigenlijk om gaat. Het is een kinderfeest en thuis vieren we het sinds jaar en dag als een familiefeest waarin de kids centraal staan.” Bamba Nazar is bekend met het argument dat er een gebrek aan cultuur is. “Laatst sprak ik een andere ouder op school; ze begreep mijn standpunt over de zogenaamde festiviteiten maar ze voegde eraan toe dat Nederland niet veel cultuur heeft. Dat weet ik en daarom wordt ook op cultureel vlak de boel bij elkaar gestolen. Dit gebrek betekent natuurlijk niet dat je moet vasthouden aan iets dat zo verdorven is. Ik vroeg haar waarom er geen nieuwe festiviteit gecreëerd kon worden die niet kwetsend was. Daar had ze geen antwoord op.” “Als klein kind heb ik echt wel pepernoten gegeten en het was altijd spannend als die engerd binnen kwam; gelukkig wist ik op jonge leeftijd al dat het nep was. Vanaf mijn adolescentie krijg ik iedere keer als ik Zwarte Pieten zie een raar gevoel in mijn maag en ik weet gewoon dat zij dat ook voelen. Ik kijk ze alleen maar aan en ze zijn slim genoeg om te snappen dat ze me niet aan moeten spreken als ze me op straat zien lopen. En het argument dat het een eeuwenoud feest is, zegt niets. Slavernij was ook eeuwenoud,” spuugt GMB.

Onwetendheid
“Zolang iemand niet beter weet,” beseft Concrete, “kun je mensen niet afrekenen op de keuzes die ze maken of de acties die ze ondernemen. Maar,” benadrukt hij, “vanaf het moment dat het uitgelegd wordt, geef je iemand de keuze om wat ze weten met hun omgeving te delen.” “De kleur van Zwarte Piet,” merkt Jay, “wordt door veel mensen die er het probleem niet van inzien vaak beschouwd als ‘slechts 1 detail’ maar het heeft onbewust veel impact. Hiermee laat je kinderen van kleins af aan denken dat er een hiërarchie is op basis van kleur. Mensen zijn zich er niet van bewust dat je door op deze manier Sinterklaas te vieren het kolonialistische beeld van een witte man met zwarte knechten in stand houdt. We zijn dan ook de enige in Europa met zo’n feest,” zucht hij.

Volgens Thomas Gesthuizen, initiatiefnemer van africanhiphop.com en oud-student Afrikanistiek, is onwetendheid het grootste probleem. “Veel mensen weten niet wat Nederland in het koloniale tijdperk heeft gedaan. Ze kennen het begrip ‘slavernij’ en weten misschien dat Nederlanders hier een grote rol in hebben gespeeld maar veel mensen zijn zich niet bewust van de stereotypische beeldvorming en hoe dit systematisch al eeuwenlang plaatsvindt. Ik woonde tot m’n 17 e in een dorp in het Oosten van het land en daar woonden 3 Surinamers waarvan 2 bij mij in de klas zaten. Racisme en huidskleur kwamen niet echt ter sprake en als kind had ik nooit het gevoel dat Zwarte Piet een issue was. Ik heb ook weleens geschminkt door de wijk gerend. Mijn probleem met het Sinterklaasfeest is vooral de manier waarop veel Nederlanders weigeren zich in te leven in andermans mening. Velen zijn zich inmiddels bewust van de controversie rond Zwarte Piet maar sluiten er alsnog hun ogen voor. Nederlanders hebben, vooral als het gaat om de koloniale geschiedenis, heel gauw de neiging om te zeggen dat mensen zich niet moeten aanstellen.”

“Voor mensen die hun geschiedenis wel kennen,” vuurt Timothy, “spreken de feiten voor zich: Nederland is altijd met alles het laatste. Of het nu gaat om het afschaffen van de slavernij of over het in verzet gaan tijdens de oorlog. Als ze dan iets doen dan gebeurt het ook nog eens op een halfslachtige manier zoals dat lelijke borstbeeld van Anton de Kom of het alsnog plaatsen van een slavernijmonument maar dan wel in een uithoek van het Oosterpark. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn hier ook de meeste Joden verraden. Maar ja, voor iemand die z’n geschiedenis niet kent is het lastig om de cirkels te doorbreken. Veel van ons,” steekt hij de hand in eigen, Surinaamse boezem, “kennen hun geschiedenis ook niet en ook dat is om te huilen. Het verschil is wel dat het voor ons moeilijker is omdat veel van de boeken die daarover geschreven zijn niet herdrukt worden. Sommige boeken zijn zelfs verboden en veel van de verhalen worden niet meer verteld. Voor ons is dus het moeilijker om bijvoorbeeld boeken van Boni te krijgen. Dat is speurwerk; boeken over de Nederlandse geschiedenis zijn makkelijker te vinden.”

“Wanneer worden wij eindelijk een keer serieus genomen?” vraagt Cane zich af. “Kunnen we er samen op een normale manier over praten en tot een oplossing komen of moet er eerst iets ergs gebeuren? Nederland heeft slaveneilanden gefinancierd, ze hebben New York geruild voor de Caribische eilanden en op een beestachtige manier huisgehouden op Indonesië. Op grond van deze en nog veel meer gruweldaden kan dit land het niet maken om een dergelijk feest te vieren. Het is zo ontzettend respectloos!” Ook Iyahmin (Pan Afrikanz) vindt de wrede geschiedenis een geldige reden om de pepernotenpret te drukken. “Bij elk Sinterklaasfeest worden de verhoudingen tussen zwart en wit nog eens extra en zonder schaamte benadrukt. Natuurlijk worden er elk jaar weer allemaal smoesjes verzonnen om het zogenaamd meer acceptabel te maken. Dat verandert natuurlijk niets aan de realiteit.” Aruna ziet zelf geen vergelijking met het Nederlandse slavernijverleden. “Ik vind het goed dat er over het onderwerp gediscussieerd wordt maar ik zou de discussie graag iets genuanceerder zien. Bovendien vind ik het jammer dat er op deze manier een schaduw over het feest wordt geworpen. Ik heb Zwarte Pieten nooit als zwarte mensen gezien. Als je naar ze kijkt dan zie je ook dat ze niet bruin zijn maar echt zwart-zwart en dat komt doordat ze volgens het verhaal door de schoorstenen naar binnen komen. Kijk, dat ze dan ineens met een zogenaamd Surinaams accent praten dat vind ik ook echt lomp; vroeger was dat echt niet zo. Hierdoor wordt het uit z’n context gehaald en krijgt het feest een andere lading.” Het veelal genoemde argument dat Zwarte Piet en Sinterklaas symbool staan voor de verhoudingen tussen zwart en wit beleeft zij zelf anders. “Ik zie in het Sinterklaasfeest geen relatie met de koloniale geschiedenis van Nederland. Het is sowieso goed als men zich hier meer in verdiept, dit plaatst de geschiedenis in perspectief. In Afrika bestond slavernij al voordat het in de Europese geschiedenis een rol begon te spelen.”

Kleur bekennen
Zelf heeft ze de ophef over Zwarte Piet niet meegekregen tijdens haar jeugd. “Het is ook echt iets van de laatste tijd. Je hoort ook dat mensen het een goed idee vinden om in plaats van Zwarte Pieten gekleurde Pieten te hebben. Dat zijn zulke geforceerde fratsen en bovendien wordt er hierdoor alleen maar meer aandacht op gevestigd. Ik kan me van vroeger niet herinneren dat mensen problemen hadden met Sinterklaas.” Bamba Nazar, eveneens een dertiger, heeft een andere jeugdherinnering. “Tijdens deze periode renden kinderen in m’n klas vroeger de school uit als ze mijn vader binnen zagen komen. Als iemand er met me over in discussie gaat, vraag ik ze altijd eerst hoelang ze het al vieren. Als je 30+ bent, heb je een andere ervaring: nieuwkomers hadden het in die tijd nog zwaarder dan nu. Toen werd de intentie van het feest nog minder verbloemd; het was vrij duidelijk dat er een link tussen ons en Zwarte Piet was. Als je ergens op straat ruzie kreeg, was ‘Zwarte Piet’ de eerste belediging die naar ons hoofd geslingerd werd.” “Vroeger,” weet GMB nog, “had ik een raar gevoel in m’n maag en ik wist dat iets niet klopte. In het begin geloof je dat hij door de schoorsteen komt maar waar komen die rode lippen dan vandaan? Ik zag laatst een foto van een vriend van me die ongeveer 8 jaar ouder is dan ik en in zijn tijd was Zwarte Piet nog zwarter. Dat zou dan nog eventueel door een schoorsteen kunnen komen maar een soort zwartbruin gezicht met rode lippen dat klopt echt niet.”

De geïnterviewde tegenstanders van Nederlands langst lopende blackfacevoorstelling benadrukken allemaal te weten dat Zwarte Piet absoluut niet alleen bij zwarte mensen een doorn in het oog is. “De reacties zijn gemengd. Sommige witte mensen,” merkt Sugacane op, “zien er niet direct het kwaad van in maar snappen het als je het ze uitlegt en anderen snappen het uit zichzelf. Zij komen vaak uit een multiculturele sfeer en vinden dat ze het tegenover hun vrienden ook niet kunnen maken om ze op deze achterlijke manier belachelijk te maken.” “Ik weet dat ook een hele hoop blanke mensen zich eraan storen. Kijk,” legt Jane Doe uit, “er is niets mis met het hebben van knechten maar houd het dan niet bij één type. Ik durf te wedden dat veel Nederlanders niet zullen zeggen dat het de viering van slavernij is maar het is wel het beeld dat men creëert door alleen maar Zwarte Pieten te hebben.” In tegenstelling tot wat de tegenstanders van het feest graag zouden willen, hebben niet alle niet-witte Nederlanders een probleem met Zwarte Piet. “Ik heb Surinaamse vrienden die er principieel tegen zijn maar,” geeft Jay aan, “ik ken ook Surinamers die er wel in mee gaan. Een flink aantal Marokkaanse kindjes in mijn buurt doen er ook gewoon aan mee.” “We moeten Zwarte Piet,” wenst Thomas, “zien als een probleem van ons allemaal in plaats van dat mensen het, puur en alleen omdat ze zich er geen voorstelling van kunnen maken, geen issue vinden.” Volgens Threesixty is het ook niet alleen een kwestie van zwart of wit. “Het gaat om de vraag welke weg we collectief inslaan. Als samenleving hebben we de keuze om de verschillende inwoners van NL te betrekken of buiten te sluiten. Gaan we vooruit of niet?” vraagt hij.

Ja, alweer…
De bezwaren tegen Zwarte Piet worden al jaren geuit maar ondanks dat er op nationaal niveau niets veranderd is aan de manier waarop het feest gevierd wordt, schuilt er voor een deel van de bevolking alsnog logica in de vraag waarom het een discussie is die elk jaar weer terug komt. “Dat is precies het bewijs dat mensen het niet snappen. Je kunt niet maar blijven kijken tot hoever je kunt gaan. Op een gegeven moment,” spreekt Bamba Nazar, “moet je echt chillen en je tijd nemen om het te snappen. Mensen kunnen niet maar tegen andermans heilige huisjes blijven schoppen en verwachten dat niemand terug trapt. Maar het hele divide and conquer-plan heeft zo goed gewerkt dat we vrijwel geen bedreiging vormen en dat stoort me. Elk ander land met een soortgelijke geschiedenis zou wel twee keer nadenken voordat ze een dergelijk feest organiseren.” “Het is tekenend,” beaamt Thomas, “dat een hoop mensen vinden dat er nu wel genoeg aandacht aan besteed is. Feitelijk zeggen ze daarmee dat de koloniale geschiedenis niet interessant genoeg is om het nu nog over te hebben. Als het puur gaat om het hebben van een feest voor kinderen,” benadrukt hij, “dan moet dat op een andere manier gevierd kunnen worden. Wat mij betreft is het culturele aspect ervan prima maar zeer zeker niet belangrijk genoeg om te zeggen dat de manier waarop het nu gevierd wordt niet afgeschaft kan worden.”

“De discussie blijft relevant omdat met dit feest oude stereotypes elk jaar weer opnieuw in ons gezicht worden gegooid. Het blijft actueel omdat kinderen hier elk jaar opnieuw weer mee te maken krijgen en omdat wij straks op straat weer Zwarte Piet genoemd kunnen worden. De mensen die vinden dit een issue met een houdbaarheidsdatum is,” haalt Iyahmin vol onbegrip z’n schouders op, “hebben er blijkbaar zelf geen last van.” “De doorsnee Nederlander weet te weinig van de Nederlandse geschiedenis om het benul van deze discussie in te zien. Laatst,” illustreert Timothy, “vertelde een geschiedkundige tijdens een NCRV-programma trots dat in de Nederlandse geschiedenisboeken wel 7 pagina’s aan de slavernij worden gewijd. Moeten we nu blij zijn met 7 pagina’s die 400 jaar bespreken? Het willen blijven portretteren van zwarte mensen als clowns en als alles behalve wat positief is en het ontkennen dat Zwarte Piet dit beeld versterkt, is gewoon schandalig. Er moet nu echt iets gebeuren.”

Free Zwarte Piet!
Over welke actie het krachtigste roetfilter is, lopen de meningen uiteen. “Ik vind dat de politiek er best een keer over na mag denken om concessies te doen en wat dingen te veranderen. Een vriendin vroeg zich af waarom we geen groene, rode of gele pieten hebben en dat,” glimlacht Jane Doe, “vind ik geen slecht idee.” Behalve de complete afschaffing van Zwarte Piet ziet Concrete ook wel wat in een gemengd Pieten-aanbod. “Gooi er bijvoorbeeld wat witte en wat Aziatische pieten tussen zodat de nadruk ligt op de samenwerking en niet op die ene man die het voor het zeggen heeft terwijl de rest stom om hem heen springt. En zet die Pieten vervolgens niet meer neer als idioten.” Volgens Jay ligt de oplossing dichter bij dat waar het bij de kinderen om gaat. “Richt je meer op de cadeau’s. Het gaat toch om een man die op zijn eigen verjaardag cadeau’s verdeelt in plaats van ze ontvangt? Laten we onze kinderen leren om niet inhalig te zijn maar om te delen. En dat kan prima zonder dat je ze voorliegt. Maar los van alle verhaaltjes, tradities en ideeën draait Sinterklaas natuurlijk puur om de commercie. Winkels draaien een omzet waar echt niet alle winkeliers niet snel nee tegen zullen zeggen.”

Sugacane is ervan overtuigd dat Hip Hop een belangrijke rol kan spelen in de bewustwording van het Piet-probleem. “Hip Hop verenigt mensen meer dan het kabinet dat kan doen. Wij laten mensen met allerlei nationaliteiten en verschillende etnische achtergronden in 1 zaal springen op 1 beat en dat heb ik het kabinet niet zien doen. Ik ben zelf moslim en we hebben nog geen rekening gehouden met de islamitische gemeenschap die hier ook kritisch naar kijkt. Misschien is er minder eenheid binnen bepaalde etnische groepen maar er is veel saamhorigheid binnen de islamitische gemeenschap; ik heb het gevoel dat ik daar eerder steun zou krijgen. Op het moment dat we echt moeten bewegen dan ben ik ervan overtuigd dat die gemeenschap opkomt voor hun islamitische broeders die misschien een andere huidskleur hebben maar die staan voor hetzelfde als waar zij voor staan. Op het moment dat de moskeeën worden ingelicht over het gebeuren en dat er daardoor ontevredenheid ontstaat binnen die islamitische gemeenschap dan heeft Nederland een probleem.” Over het antwoord op de vraag of hij hier een rol voor zichzelf in ziet, hoeft hij niet lang na te denken. “100.000 procent! Ik ben de firestarter daarin en wanneer het juiste moment daar is,” grijnst hij geheimzinnig, “dan geef ik dat startschot.

“Hopelijk kunnen wij als Hip Hop-gemeenschap de jongere generatie aansporen om te veranderen want een te groot deel van de oudere generatie is erop gebrand om het in stand te houden. Voor zolang het duurt natuurlijk: something’s gotta give,” besluit Bamba Nazar terwijl zijn ogen glimmen van ernst. “Ik denk dat ze er sowieso niets aan gaan doen. Ik denk zelfs,” voorspelt GMB, “dat er binnen nu en 5 jaar iemand wordt vermoord om die shit. Het zal misschien niet de bedoeling zijn maar iemand kan knappen. Twee jaar geleden dacht ik al dat het niet lang meer zal duren. Je zal maar een revolutionaire broeder hebben die een slechte dag heeft en die dan wordt aangesproken door Zwarte Piet. Dood is een groot woord maar het kan best een keer uitlopen op geweld. Misschien dat we dan serieus genomen worden. ‘By any means necessary’ zeggen ze ook wel. Ik,” nuanceert hij, “ben trouwens sowieso geen voorstander van geweld. Iemand anders kwam laatst wel met een goed idee. ‘Laten we ze strippen,’ zei hij. Wanneer je ergens een Zwarte Piet tegenkomt, houd je ze tegen en scheur je ze de kleren van het lijf. Dan,” lacht hij zijn prachtige tanden bloot, “kunnen ze in ieder geval laten zien dat ze niet zwart zijn.”